Uzmanlar, bazı balık türlerinin derisinde yüksek oranda civa bulunduğunu belirterek tüketicileri uyarıyor. Özellikle derisiyle birlikte tüketilen balıklar, uzun vadede ciddi sağlık sorunlarına yol açabiliyor.
Civa Tehlikesi Sofralarımıza Kadar Geliyor
Deniz ürünleri sağlıklı beslenmenin temel taşlarından biri olarak kabul ediliyor. Omega-3 yağ asitleri, protein ve çeşitli mineraller bakımından oldukça zengin olan balıklar, doğru tüketildiğinde bağışıklık sistemini güçlendiriyor, kalp ve damar sağlığını destekliyor. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar, bazı balık türlerinin derisinde biriken ağır metallerin, özellikle civa miktarının, insan sağlığını tehdit edecek seviyelere ulaştığını ortaya koyuyor.
Yüksek civa içeriği, merkezi sinir sistemi, böbrekler ve karaciğer gibi hayati organları etkileyebilecek düzeyde toksik bir etki yaratabiliyor. Bu nedenle uzmanlar, özellikle belirli türdeki balıkların derisiyle tüketilmemesi gerektiği konusunda vatandaşları uyarıyor.
En Riskli Balıklar Hangileri?
Cleveland Clinic ve FDA (ABD Gıda ve İlaç Dairesi) tarafından yapılan bilimsel açıklamalara göre, bazı balık türlerinde civa birikimi daha yaygındır. Bu birikim genellikle balığın yaşına, yaşam süresine, beslenme zincirindeki yerine ve yaşadığı denizlerin kirlilik seviyesine bağlı olarak değişkenlik gösterir.
Civa birikiminin en yoğun görüldüğü balık türleri şunlardır:
- Kılıç balığı (Swordfish)
- Kral uskumru (King mackerel)
- Köpek balığı (Shark)
- Orkinos (Ton balığı – özellikle büyük türleri)
- Levrek ve yayın balığı gibi büyük göl balıkları
Bu türlerin özellikle deri kısmında, suyun içindeki toksik maddeler ve ağır metaller zamanla depolanabiliyor. Derisiyle tüketildiğinde bu maddeler doğrudan insan vücuduna geçiyor.
Deri Neden Daha Tehlikeli?
Balıkların derisi, çevreyle doğrudan temas eden en dış katmandır ve suyun içindeki toksinleri zamanla biriktirebilir. Aynı zamanda bazı balık türlerinin yağ dokusu da deriye yakın bölgelerde yoğunlaşır ve bu yağ dokuları civa gibi ağır metalleri tutma eğilimindedir.
Deride biriken bu toksik maddeler pişirme sırasında yok olmaz, aksine yüksek ısıda bazıları daha da açığa çıkabilir. Bu nedenle uzmanlar özellikle çocuklar, hamileler ve bağışıklık sistemi hassas bireyler için riskin daha büyük olduğunu belirtiyor.
Kimler Daha Dikkatli Olmalı?
Civa toksisitesine karşı hassas olan bireyler, bu konuda daha fazla dikkat göstermelidir. Aşağıdaki gruplar için civa alımı özellikle tehlikelidir:
- Hamile kadınlar
- Emziren anneler
- Çocuklar ve bebekler
- Kronik böbrek veya karaciğer hastaları
- Nörolojik rahatsızlığı olan bireyler
Bu grupların, civa birikimi riski yüksek olan balıkları yalnızca derisiz ve sınırlı miktarda tüketmeleri tavsiye ediliyor. Ayrıca aylık tüketim sıklığı da mutlaka sınırlandırılmalı.
Sağlıklı Balık Tüketimi İçin Tavsiyeler
Beslenme uzmanları ve gıda mühendisleri, balık tüketiminden tamamen vazgeçilmesi gerektiğini savunmuyor. Aksine, balığın doğru türünü ve doğru şekilde pişirme yöntemini tercih ederek sağlıklı bir tüketim alışkanlığı geliştirmek mümkün.
İşte uzmanların sağlıklı balık tüketimi için önerileri:
- Derisi alınmış olarak tüketin.
- Izgara yerine buğulama ya da fırın tercih edin.
- Ağır metal riski düşük olan sardalya, hamsi, alabalık gibi küçük balıkları tercih edin.
- Balıkları güvenilir balıkçılardan ya da denetimli marketlerden alın.
- Balık alırken kokusuna, rengine ve göz parlaklığına dikkat edin.
Özellikle sardalya gibi küçük boyutlu balıklar, yaşam süreleri kısa ve besin zincirinde alt sırada oldukları için civa birikimi açısından daha güvenlidir.
Türkiye’de Durum Ne?
Türkiye’nin denizlerinde de sanayi ve tarımsal faaliyetler nedeniyle zaman zaman kirlilik seviyesi artabiliyor. Özellikle Marmara ve Karadeniz’de yapılan denetimlerde bazı bölgelerde civa düzeyinin yükseldiği tespit edildi. Bu durum, orada yaşayan balıkların da daha fazla ağır metal taşıyabileceği anlamına geliyor.
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen çalışmalarla, zaman zaman su ürünleri analiz edilerek halk sağlığını tehdit eden unsurlar tespit ediliyor. Ancak yine de bireysel tedbirlerin alınması, her zaman en etkili korunma yöntemi oluyor.
Civa Vücuttan Atılır mı?
Civa, vücutta kolay atılamayan bir ağır metaldir ve zamanla organlarda birikebilir. Bu birikim, hafıza kaybı, konsantrasyon güçlüğü, kas koordinasyonu bozukluğu, böbrek yetmezliği ve sinir sistemi sorunlarına neden olabilir.
Ancak bazı besinler ve alışkanlıklar, civa atımını destekleyebilir:
- Lifli besinler (yeşil sebzeler, yulaf, chia tohumu)
- Antioksidan açısından zengin meyveler (yaban mersini, nar)
- Bol su tüketimi
- Yeşil çay gibi arındırıcı bitki çayları
Yine de civa birikimini önlemenin en temel yolu, riskli balıkların özellikle derisinden uzak durmak ve güvenilir kaynaklardan alışveriş yapmak.
